Ο Ποσειδώνιος ο Ρόδιος κατά τον 1ο αιώνα προ Χριστού, σε ένα χάρτη του παρουσιάζει για πρώτη φορά την Βασκονία, ως μια ξεχωριστή πολιτική οντότητα, μεταξύ της Ιβηρικής χερσονήσου και της Γαλλίας, με το μεγαλύτερο της μέρος να επεκτείνεται στα Πυρηναία Όρη. Έκτοτε, τα εδάφη αυτά άλλοτε περνούσαν στα χέρια κάποιας μεγάλης ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας ή παρέμεναν ανεξάρτητο βασίλειο. Οι Βάσκοι, που διατηρούν μέχρι και σήμερα ψηλά το εθνικό τους φρόνημα, θεωρούνται ως ένα από τα λίγα «καθαρά» φύλα, καθώς οι γάμοι με μη αυτόχθονες για πολλά χρόνια ήταν αθέμιτοι.
Μετά τον πόλεμο του Βασιλείου της Ισπανίας και του Ναπολέοντα, που τελειώνει το 1818, υπογράφεται για πρώτη φορά σύνταγμα και η χώρα περνά στον φιλελευθερισμό. Το σύνταγμα παραχωρεί μερικά δικαιώματα αυτονόμησης σε περιοχές όπου οι πληθυσμοί ένιωθαν πως δεν άνηκαν στο ισπανικός κράτος, όπως την χώρα των Βάσκων και την Καταλονία. Ωστόσο, ο υπόλοιπος 19ος αιώνας δεν ήταν ήρεμος για την χώρα της ιβηρικής χερσονήσου. Οι Καρλικοί πόλεμοι που αφορούσαν την διαδοχή του ισπανικού θρόνου όξυναν την κατάσταση μεταξύ της κεντρικής ισπανικής κυβέρνησης και των διάφορων εθνοτήτων. Αποκορύφωμα δε της όλης κατάστασης ήταν ο ισπανικός εμφύλιος και η άνοδος του Φράγκο στην εξουσία.
Ο Ισπανός δικτάτορας υπόταξε όλες τις περιοχές της Ισπανίας και από το 1939 μέχρι το 1975 όπου απεβίωσε, συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στο πρόσωπο του, ενώ οι οποιεσδήποτε ελευθερίες απολάμβαναν τα διάφορα έθνη της χώρας, εξαλείφτηκαν. Το φασιστικό καθεστώς που επέβαλλε ο Φράγκο και ο ισπανικός στρατός, καταπίεζε όχι μόνο τα διάφορα έθνη που πριν από αυτόν ζητούσαν την ελευθερία τους αλλά και τους ίδιους τους Ισπανούς πολίτες. Έτσι κατά την διάρκεια της κυριαρχίας του εξελίχθηκε σε ένα μισητό πολιτικό πρόσωπο, που όμως παρέμενε στην εξουσία χάρις στην καλά οργανωμένη μυστική του αστυνομία, που φρόντιζε να εξουδετερώνει επαναστατικούς πύρινες με την εμφάνιση τους. Μάλιστα, θύματα της αυταρχικής πολιτικής του ήταν και ηγέτες πολιτικών παρατάξεων και κομμάτων που πολέμησαν μαζί του κατά την διάρκεια του εμφυλίου, έτσι ο Φράνκο είχε διασφαλίσει πως δεν είχε ούτε πολιτικό αντίπαλο.
Η Γκέρνικα (ή αλλιώς Γκουέρνικα όπως είναι η ελληνική απόδοση της λατινικής λέξης «Guernica») ήταν η πόλη της χώρας των Βάσκων, που ο Φράγκο ισοπέδωσε το 1937, σαν μια επίδειξη δύναμης ενάντια στους Βάσκους. Ο ισπανικός στρατός κάτω από τις οδηγίες του Φράνκο είχε ήδη καταλάβει τις μεγαλύτερες πόλεις της Βασκονίας και ήταν θέμα ημερών να επιβληθεί και στις τελευταίες βασκικές δυνάμεις που αντιστέκονταν στην περιφέρεια. Έτσι η επιλογή του να βομβαρδίσει την μικρή επαρχιακή πόλη Γκέρνικα, κατεδαφίζοντας το 70% της πόλης και σκοτώνοντας 1500 άμαχους, έγινε ξεκάθαρα για να στείλει ένα μήνυμα στους Βάσκους. Το συμβάν αυτό αποτύπωσε και ο διάσημος ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο στον ομώνυμο πίνακα του. Οι εικόνες από τα ερείπια της Γκέρνικα όμως κυκλοφόρησαν στην υπόλοιπη Βασκονία, προκαλώντας οργή και θυμό απέναντι στο νέο-επιβληθέντα καθεστώς του Φράγκο, ο οποίος όμως δεν σταματά εκεί. Ο Ισπανός δικτάτορας θεωρεί «εθνικούς προδότες» όσους Βάσκους εξοπλίστηκαν από την ΕΣΣΔ στον αγώνα εναντίον του και συνεχίζει να τους διώκει.
Οι Βάσκοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να συνασπιστούν εναντίον του, με αποτέλεσμα το 1959 να ιδρύεται και να αρχίζει την δράση της η ΕΤΑ (Euskadi Ta Askatasuna, που σημαίνει Βασκική γη Και Ελευθερία), μια αυτονομιστική ένοπλη οργάνωση με μαρξιστική ιδεολογία που είχε σαν πρώτιστο σκοπό της, με τις επιθέσεις της να αποδιοργάνωση το καθεστώς του Φράνκο και να το οδηγήσει στην κατάρρευση του. Ιδρυτικά μέλη της ΕΤΑ ήταν οι εκδότες της παράνομης εφημερίδας «Ekin» («Δράση») που στις σελίδες της μιλούσε για τον αγώνα που έπρεπε να κάνει ο βασκικός λαός για την αυτονόμηση του. Τα πρώτα μέλη της ήταν κυρίως φοιτητές. Φυσικά αμέσως κηρύσσεται παράνομη.
Τα πρώτα χρόνια η οργάνωση ήταν σε φάση σύγχυσης, μιας και δεν είχε αποφασιστεί ποια ακριβώς ήταν η γραμμή που θα έπρεπε να ακολουθήσει. Δέκα χρόνια μετά την σύσταση της, η ΕΤΑ μετρά το πρώτο της θύμα, τον αστυνομικό Χοσέ Παρδίνες Αρκάι. Δεύτερο κτύπημα της οργάνωσης έρχεται το 1970, όταν μέλη της ΕΤΑ δολοφονούν τον διευθυντή των ισπανικών μυστικών υπηρεσιών, Μελιτόν Μαντσανάς. Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου απαγάγουν τον Γερμανό πρόξενο Ευτζένι Μπεϊχ με σκοπό να τον ανταλλάξουν με φυλακισμένα μέλη της οργάνωσης, αλλά τον αφήνουν ελεύθερο την παραμονή των Χριστουγέννων.
Η πιο εμφαντική δράση της ΕΤΑ, που για μερικά χρόνια ανήγαγε την οργάνωση σε θρύλο ήταν η «Επιχείρηση Δράκοντας». Κατά την διάρκεια αυτής, 4 μέλη της οργάνωσης, προσποιούμενοι τους γλύπτες νοικιάζουν ένα υπόγειο δίπλα ακριβώς από τον δρόμο που ο πρωθυπουργός της ισπανικής Χούντας και κηρυγμένος διάδοχος του Φράνκο, Λουίς Καρρέρο Μπλάνκο, περνούσε κάθε πρωί. Οι 4 Βάσκοι για 8 ολόκληρους μήνες σκάβουν ένα τεράστιο τούνελ που ενώνει το υπόγειο που νοίκιαζαν με την επιφάνεια του δρόμου. Όταν τέλειωσαν το σκάψιμο, εγκατέστησαν στην κορυφή του τούνελ τους, δηλαδή μερικά εκατοστά κάτω από την άσφαλτο, αρκετούς τόνους εκρηκτικών και στις 20 Δεκεμβρίου του 1973, όταν το αυτοκίνητο του Μπλάνκο περνούσε ακριβώς πάνω από το σημείο αυτό, τα μέλη της ΕΤΑ πυροδοτούν τα εκρηκτικά. Το αυτοκίνητο εκτινάχτηκε 20 μέτρα πάνω από το έδαφος και προσγειώθηκε σε μπαλκόνι του δεύτερου ορόφου γειτονικής πολυκατοικίας. Ο Μπλάνκο σκοτώνεται από την έκρηξη και ένα μήνα μετά η ΕΤΑ δηλώνει υπεύθυνη για την δολοφονία του.
Η επιχείρηση αυτή αυξάνει την δημοτικότητα της ΕΤΑ, όχι μόνο μεταξύ των κατοίκων της χώρας των Βάσκων αλλά και σε όλη την Ισπανία, καθώς ο ισπανικός λαό δεν αντέχει άλλο την καταπίεση του Φράνκο. Την περίοδο εκείνη η οργάνωση απολάμβανε ευρεία λαϊκή αποδοχή και κάθε κτύπημα της ενάντια σε άτομα που στελέχωναν την Χούντα ή τις μονάδες ασφαλείας σκορπούσε χαρά, καθώς πολλοί ήταν αυτοί που πείστηκαν πως μόνο με αυτό τον τρόπο μπορούσε να έρθει ξανά η δημοκρατία στην χώρα.
Η Ισπανία γυρίζει σελίδα, όταν στις 20 Νοεμβρίου 1975 ο Φρανθίσκο Φράνκο πεθαίνει σε ηλικία 82 ετών. Τα 6 χρόνια που ακολούθησαν τον θάνατο του Φράνκο χαρακτηρίζονται ως μεταβατικά, καθώς αν και δεν υπήρξε κάποια εκτεταμένη ένοπλη σύγκρουση, η ισπανική πολιτική σκηνή πέρασε μερικές ανακατατάξεις μέχρις ότου να σταθεροποιηθεί και να επισημοποιηθεί το νέο σύνταγμα της χώρας, που επέστρεφε στην Ισπανία την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε: «η ισπανική μετάβαση στην δημοκρατία». Στην νέα πολιτική εποχή της χώρας, οι Βάσκοι κερδίζουν σημαντικές ελευθερίες και αναγνωρίζονται σαν αυτόνομη κοινότητα της χώρας, εκλέγοντας τον δικό τους πρόεδρο και κοινοβούλιο. Από αυτό το σημείο και μετά, η ΕΤΑ αλλάζει ριζικά.
Μετά την αυτονόμηση της χώρας των Βάσκων, κυριαρχούν τρεις κύριες τάσεις μεταξύ των κατοίκων της Βασκονίας. Υπήρξαν αυτοί που ήταν ευχαριστημένοι με την αυτονόμηση και τις ελευθερίες που δόθηκαν και θεώρησαν πως ήταν πλέον ώρα να σταματήσουν οι ένοπλες ενέργειες, αυτοί που ακόμη επιθυμούσαν την πλήρη ανεξαρτησία της Βασκονίας από το ισπανικό κράτος αλλά με πολιτικούς χειρισμούς και διάλογο και τέλος αυτοί που επιζητούσαν την ανεξαρτησία και επικροτούσαν την ένοπλη δράση για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός. Αμέσως λοιπόν, η ΕΤΑ από μαρξιστικό κίνημα που υποστηριζόταν από σχεδόν όλο τον πληθυσμό των Βάσκων, χάνει το λαϊκό της έρεισμα, καθώς συνεχίζει την ένοπλη δράση της κατά του νέου ισπανικού κράτους, με απώτερο σκοπό την πλήρης ανεξαρτησία. Μάλιστα οι ενέργειες της που επακολούθησαν, επέτρεψαν στην κοινή γνώμη να την χαρακτηρίσει ως τρομοκρατική οργάνωση.
Η ΕΤΑ που παρέμεινε μερικώς αμέτοχη κατά την διάρκεια της «μεταβατικής περιόδου» (αν και μετρά μερικά θύματα) επιστρέφει στην ένοπλη δράση το 1985, όταν παγιδεύει με εκρηκτικά το αυτοκίνητο Αμερικανού πολίτη στο κέντρο της Μαδρίτης. Από την έκρηξη πεθαίνει ένας πολίτης και τραυματίζονται σοβαρά 16. Ένα χρόνο μετά νέα βομβιστική επίθεση σε κεντρική πλατεία της Μαδρίτης στοιχίζει την ζωή 12 αστυνομικών. Παράλληλα η οργάνωση δολοφονεί πολιτικούς είτε Ισπανούς είτε και Βάσκους, που εναντιώνεται δημοσίως προς αυτήν.
Η κυβέρνηση σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει σύγχυση στις τάξεις της ΕΤΑ, αποφασίζει να αποφυλακίσει τα μέλη της, αρκεί πρώτα να αποκηρύξουν δημόσια την ένοπλη δράση και τον αγώνα για ανεξαρτησία της Βασκονίας. Η οργάνωση εξαγριωμένοι με αυτά τα πρώην μέλη, τα θεωρεί προδότες και κινείται εναντίον τους. Αρκετοί από αυτούς μπαίνουν στην μεγάλη λίστα με τα θύματα της ΕΤΑ. Η οργάνωση συνεχίζει ακατάπαυστα την δράση της και στο τέλη της δεκαετίας του 1980’ φτάνει στο ζενίθ της. Η οργάνωση επιτίθεται και ενάντια σε αμερικάνικους στόχους, καθώς θεωρεί τον ιμπεριαλισμό κύριο εχθρό της. Σε μια ξέφρενη κατάσταση, τα μέλη της ΕΤΑ δεν κάνουν διαχωρισμούς και επιτίθενται ακόμη και κατά Βάσκων δημοσιογράφων που θεωρούν την δράση της οργάνωσης ως επιβλαβής για την κοινότητα. Σταδιακά οι κάτοικοι της χώρας των Βάσκων αποκηρύττουν την οργάνωση λόγω των τυφλών κτυπημάτων της.
Στην αντεπίθεση βγαίνει όμως το ισπανικό κράτος που κλιμακώνει τις ενέργειες του ενάντια στην ΕΤΑ, με αποτέλεσμα το 1992 η οργάνωση να δέχεται το μεγαλύτερο πλήγμα στην μέχρι τότε ιστορία της. Η ισπανική αστυνομία συνεργάζεται με την γαλλική και μαζί καταφέρνουν να συλλάβουν όλον τον ηγετικό πυρήνα της οργάνωσης (Pakito, Txelis και Fiti) στη γαλλική πόλη Μπιντάρ ακριβώς δίπλα στα σύνορα με την Ισπανία. Ήτα ένα γερό κτύπημα που αποδυνάμωσε την ΕΤΑ, ωστόσο αναδιοργανώνεται και συνεχίζει τη δράση της.
Έτσι από τον Ιούνιο του 1993 ως και τον Οκτώβριο του 1997 η ΕΤΑ ζει «μεγάλες στιγμές»: θάνατος επτά αστυνομικών από «παγιδευμένο» αυτοκίνητο στη Μαδρίτη, απόπειρα κατά του Χοσέ Μαρία Αθνάρ, τότε προέδρου της αξιωματικής αντιπολίτευσης και αποκορύφωμα, απόπειρα δολοφονίας του ίδιου του βασιλιά Χουάν Κάρλος στη Μαγιόρκα!
Η οργάνωση όμως, οδηγείται σε ένα ολέθριο λάθος. Απαγάγει τον Βάσκο Μιγκέλ Άνχελ Μπλάνκο, ένα νεαρό και πολύ αγαπητό δημοτικό σύμβουλο στην μικρή πόλη της χώρας των Βάσκων, Έρμουα. Σαν αντάλλαγμα για να τον αφήσει ελεύθερο ζητά από την ισπανική κυβέρνηση να αφήσει ελεύθερους μερικά μέλη της οργάνωσης, δίνοντας της μάλιστα τελεσίγραφο 48 ωρών. Η κυβέρνηση δίνει σαφής και άμεση απάντηση: «όχι». Τότε, τεράστια πλήθη διαδηλωτών οργανώνονται σε πλατείες σχεδόν σε όλες τις πόλεις της χώρας των Βάσκων και ζητούν από την ΕΤΑ να αφήσει τον Μπλάνκο. Το τελεσίγραφο φτάνει στο τέλος του και η ΕΤΑ δεν ενδίδει στην λαϊκή απαίτηση των Βάσκων. Μια ώρα μετά την λήξη του τελεσίγραφου, η οργάνωση πυροβολεί τον Μπλάνκο στο σβέρκο και τον αφήνει σε σημείο όπου οι αρχές τον βρίσκουν σχεδόν άμεσα. Ωστόσο, αφήνει την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο, μετά από λίγες ώρες. Η ΕΤΑ χάνει κάθε λαϊκή υποστήριξη, ενώ πολλά μέλη της που διαφώνησαν με την δολοφονία αποστασιοποιούνται από την οργάνωση. Έκτοτε, η οργάνωση όλο και συρρικνώνεται, καθώς η κάθε σύλληψη από την αστυνομία είναι μεγάλο πλήγμα για την ΕΤΑ, μιας και πλέον δύσκολα βρίσκει νέα μέλη.
Η οργάνωση σποραδικά συνεχίζει τις επιθέσεις, ενώ το 2006 κατά την διάρκεια ανακωχής με την κυβέρνηση, αθετεί τον λόγο της και κτυπά με εκρηκτικά το αεροδρόμιο της Μαδρίτης, απολογισμός: 2 τουρίστες. Η κυβέρνηση ξεκινά εκ νέου κυνηγητό με αποτέλεσμα νέες συλλήψεις που μετέτρεψαν την οργάνωση σε μια ομάδα μερικών δεκάδων ατόμων. Αντιλαμβανόμενοι πως ένα νέο μπαράζ επιθέσεων θα οδηγούσε στο ολοκληρωτικό τέλος της οργάνωσης, η ηγεσία της ΕΤΑ αποφασίζει τον Οκτώβρη του 2011 να σταματήσει όλες τις ένοπλες ενέργειες και να παραδώσει τα όπλα της στον οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.
_______________________________________________________________
«Δεν υπάρχουν πολλοί λόγοι για να ευχαριστήσει κανείς την ΕΤΑ. Πολλοί λένε ότι ήταν μια τρομοκρατική οργάνωση, με μια επίφαση αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας. Άλλοι, πάλι, λένε πως ήταν ο μοναδικός τρόπος για να διεκδικήσουμε κάποια πράγματα… Αυτό που μπορώ να σου πω είναι ότι είμαι 42 χρονών και θυμάμαι ότι μεγάλωσα με αυτή την κατάσταση. Επιθέσεις, βόμβες, φόβος…» εξηγεί ο δημοσιογράφος του Radio Vitoria, Natxo Mendaza.
Terrorism or What? 